Peyzaj

Peyzaj, insanlar tarafından algılandığı şekliyle, karakteri tabii veya insanî unsurların eyleminin ve etkileşiminin sonucu olan bir alan anlamına gelir. Bu, Avrupa Peyzaj Sözleşmesi göre tanımıdır.

Peyzaj önemlidir ama manzara gibi değil, çünkü tarih ile günümüz, kültür ile tabiat arasında bağlantı kurar. Çeşitli değerlere sahiptir ama bu değerlerin hepsi somut değildir (yer duygusu gibi) ve insanların ana maddesidir – peyzajı oluşturan ve değer verenler onlardır. Peyzaj, belirli bir yerden bakıldığında görüş açısına giren tüm topografik, tabii ve kültürel verileri v bir alanın tüm görünür özelliklerini içerir.

 Peyzaj

Peyzaj, hayatlarımız için ortam sağlar. Peyzajlar ihtiyaçlarımızın yanı sıra tabiat ihtiyaçlarımızı sağlar. Örnek vermek gerekirse yaban hayatı, vahşi hayat vs. faaliyetlerimizin fonksiyonunu ve görünümünü şekillendirebilir ve etkileyebilir. Bu aktiviteler şunlardır:

• Rekreasyon ve sağlık
• Yaban hayatı ve biyolojik çeşitlilik (biyoçeşitlilik)
• Eğitim ve deneyim
• Tarım, ormancılık ve gıda
• Doğal kaynaklar
• Ulaşım ve altyapı
• Yerleşim
• Yerel açıklık
• Tarih

Peyzajlar dinamiktir. Peyzaj karakteri son yıllarda oluşan süreçlerle değişmektedir. Peyzajın değişimine etki yapan farklı kuvvetler vardır. Bunlar:

• Tarım ve orman
• Doğal kaynaklar
• Turizm
• Çevre yönetimi
• İklim değişikliği
• Yerleşim, gelişim ve kalkınma
• Rekreasyon
• Enerji

 Peyzaj Hangi Alanlarda Kullanılır?

Peyzaj çevrenizde gördüğünüz her türlü alanın düzenlenme işleminin gerçekleştirilmesi olarak ifade edilebilir.  peyzaj çalışmaları; park, bahçe, kent, doğa, sanayi, orman, yol, sahil ve özel alanlarda kullanılmaktadır. Halk arasında bahçe düzenlemesi ile sıklıkla karıştırılan peyzaj çalışmaları oldukça geniş kapsamlı olmaktadır. Çevremiz de bulunan her türlü alanın güzelleştirilmesi ve düzenlenmesi peyzaj çalışmalarına dahil edilmektedir. Peyzajın kullanılma amacı ise insanlara daha güzel imkanlar ile yaşanabilir bir çevre sunmayı hedeflemesidir.

Peyzaj çalışmaları ile kentin içerisinde daha doğal alanlar oluşturulması hedeflenmektedir. Peyzaj, yapılan çevresel düzenlemelerin kültürün etkisi ile de şekillendirilmesine olanak sağlamaktadır. Peyzaj alanında düzenlemeleri yapan kişiler peyzaj mimarlarıdır.  Peyzaj mimarlığı, mimarlık fakültelerinin alt bölümü olarak bilinmektedir. Kentin gelişmesi ile çevrede bulunan doğal alanların düzenlenmesi ve daha fazla yeşil alan kazandırılması amaçlanmaktadır. Peyzaj çalışmaları ile çevrenin hem düzenlenmesi hem de daha güzel bir görünüm elde etmesi hedeflenmektedir.

Geçmişten Günümüze Peyzaj

Mezopotamya’da Peyzaj Mimarisi: Mezopotamya’da bahçelerin en muhteşemlerine Babilliler döneminde rastlanır. Babil’deki Kraliyet Sarayı’nda yapılmış olan bu bahçeler, bir dizi teras üzerine kurulu çatı bahçeleridir. Bahçeler, revaklar ve kemerli duvarlar üzerinde yükselen teraslardan oluşur. Mısır’da Peyzaj Mimarisi: Mısır’da bahçeler, papirüslere ve duvarlara resmedilecek kadar önem kazanır. Özellikle mabet bahçeleri ve zengin Mısırlılara ait evlerin bahçeleri yaklaşık 10.000 m uzunluğu bulur. Rönesans ile Peyzaj Mimarisi: Rönesans bahçeleri, tepenin en hakim noktalarına yerleştirilmiştir. Bina ile bahçe gerek ölçü gerek mimari yönden tam bir ahenk içerisinde tasarlanmıştır. İran’da Peyzaj Mimarisi Kurak ve sıcak İran steplerinde gölgeye, suya, yeşile duyulan özlem denilen cennet bahçelerinin oluşumuna yol açar. İslami dönemden sonra bahçelerde kullanılan ağaç ve çiçeklerin seçiminde kısmen dini inançların etkisi görülmeye başlanır.-

Uzak Doğuda Peyzaj Mimarisi Çin imparatorluk saray bahçelerinin en belirgin özelliği, büyüklüklerine rağmen gizliliğe verilen önemdir. Bahçeler, kayalıkları, tepeleri, gölleri ve akarsuları ile küçültülmüş bir doğa parçası olarak şekillenmiştir. Su tesislerinin üzerinde köprüler yer almaktadır. Avlular, yüksek taş veya sıva kaplı duvarlarla çevrilmişlerdir. Bu duvarların esas işlevi, gizlilikten çok bitkilerin yaprak ve dallarının gölge oyunlarına fon oluşturmaktır. Zemin döşemesi olarak taş, çakıl ve mozaik ile çim bitkisi kullanılmıştır. Japon bahçelerinde su, köprüler, çardaklar, taşlar, taş kandiller, bahçe pagodaları, bitkiler, kuşatma elemanları ile adım taşları ve kaldırım taşları Japon bahçe öğelerini oluşturmaktadır. Eski Roma’da Peyzaj Mimarisi Roma mimarisinde imparatorluğun gücü, yapıların büyüklüğüyle simgelenir. Roma bahçelerinde taş-su birliği içerisinde mermer masalar, küçük heykeller oldukça sık kullanılır. Bahçeler, dikdörtgen veya karelere bölünmüş kanal şeklindeki havuzlarla süslenmiştir. Mermer veya demirden yapılmış pergolalar, vazolar, bronz ve heykeller simetrik bir düzende yerleştirilmiştir.

Peyzaj Bitkileri

Peyzaj bitkileri olarak kullanılacak bitkiler şunlardır;

• Ağaç ve Ağaççıklar: 7-15 metre ve daha fazla boy yapan, geniş gövdeli ve odunsu yapıdaki bitkiler ağaç, 3-7 metre dar ve odunsu gövdeye sahip bitkiler ise ağaççıklardır. Peyzaj bitkileri en uzun ve baskın bitkiler olup mimarinin en temel ilkelerine uygun şekilde yapılan düzenlemelerde estetik açıdan, ölçü ve şekil değerleri bakımından en önde gelen bitkilerdir.
•  
• Çalılar: 15-20 cm’den başlayarak 3-5 metreye kadar boylanabilen ve yerden bir kaç gövdeye sahip şekilde çıkabilen çok yıllık bitki türleridir. Ağaççıklar gibi, gövde, dal, yaprak, tepe ve köklere sahiptir. Çalı formlu bitkiler çevre düzenlemesinde tamamlayıcı olarak rol almaktadırlar. Çevre düzenlemede ölçek küçüldükçe çalıların önemi artmaktadır. Düzenlemenin yapıldığı zeminin monoton yapısını bozmak için kullanılmakta ve zeminlerde dalgalanmalar meydana getirmektedir.
•  
• Tırmanıcı ve Sarılıcı Bitkiler: Gövdeleri ince ve uzun, sürüngen, bol yapraklı duvarlara ve kamelyalar ile ağaçlara sarılarak büyümekte olan çiçekli yada çiçeksiz çok yıllık veya yıllık bitkilerdir. Sürekli olarak yeşil kalan ve kışın yapraklarını döken olmak üzere iki grup altında toplanmaktadır. Sarılarak yükselen, desteksiz ortamlarda aşağıya doğru yayılarak veya sarkarak büyümekte olan bu bitkiler az bir toprak üzerinde mükemmel görüntüler oluşturmaktadır.
•  
• Yer Örtücü Bitkiler: Bodur ve kısa boylu olan zemin üzerine sıkı bir şekilde yayılan bitkilere Yer Örtücü bitki denilmektedir. Bu bitkilerin gövdeleri zemin boyunca yayılarak kök salmaktadır. Avlu ya da terasa yerleştirilen yeşil veya çiçekli yer örtücü kümeleri, çim alanlar ile zıtlık oluşturarak iki ortam arasında bağlantı oluşturmaktadır. Özellikle dar alanlarda vurgu sağlamak için kullanılan bitki türüdür. Farklı renk, karakter ve dokuda olan yer örtücüler, bir çiçek sırası boyunca veya bir çalılık kenarında dikim yapıldıklarında bordur veya kenar gibi şerit oluşturmaktadır. Meyilli olan ve toprak kaymasının meydana gelebileceği yerlerde kullanılmaları durumunda kısa sürede erozyonu önlemektedirler.
•  
• Mevsimlik Çiçekler: Dış mekanlarda boş bırakılan alanlarda renkli bir bitki örtüsü ile doldurulmasında mevsimlik çiçekler kullanılmaktadır. Çok yıllık bitkiler ile örtülmüş alanların daha göz alıcı ve renkli olmasına ile temel bitki örtüsüne renk kazandırmasına katkıda da bulunmaktadır. Genellikle tohum ile üretilmekte olan bu bitki türleri bahçelerde, balkonlarda, park ve bahçelerin renklendirilmesinde kullanılmaktadır. Yaşadıkları süre içerisinde aylarca çiçekte kalabilmektedir. Bu tip bitkilerde olan hercai menekşe gibi mevsimlik çiçekler soğuk aylarda çiçek açarak sonbahar mevsiminde kışı, kış sonunda ise ilkbaharı hoş bir şekilde karşılamak için kullanılmaktadırlar.
•  
• Soğanlı Bitkiler: Genellikle bu bitki grubu bahar aylarında çiçeklenen, yaz aylarında çiçeklenen ve hem bahar hem de yaz aylarında çiçeklenen soğanlı bitkiler olmak üzere üç gruba ayrılmaktadırlar. Bu bitkiler genellikle bahçeler ile parklar dikilmektedirler. Kesme çiçek veya saksı bitkisi de olarak kullanılmaktadırlar.
•  
• Çim Bitkileri: Zemin üzerine sıkı bir şekilde yayılmakta olan bodur ve kısa boylu bitkilerdir. En yaygın yer örtücü bitki olarak kullanılmaktadırlar. Zemin boyunca yayılıp kök salarak bütün toprak üzerini yeşil bir örtü ile kaplanmasını sağlamaktadır. Yeşil alanların tesis edilmesinde birçok fonksiyonu yerine getirmek amacıyla değişik çim karışımları ve türleri kullanılmaktadır.